Wywłaszczenie za odszkodowanie w zakresie opodatkowania podatkiem od towarów i usług było często przedmiotem sporu podatników z organami podatkowymi. Rozwiązania tych spraw nie ułatwia niejednolite podejście zarówno fiskusa, jak i orzecznictwo sądów administracyjnych. Ponieważ brak jest jednolitego podejścia, podatnicy najczęściej – w celu zabezpieczenia własnego interesu – występują o wydanie indywidualnej interpretacji przepisów podatkowych. Tak też zrobił jeden z podatników, którego sprawa trafiła aż przed Trybunał Sprawiedliwości UE oraz w którego sprawie zapadł istotny wyrok nie tylko dla niego, ale również dla innych podatników.
Najpierw interpretacja…
Sprawa, która dotarła do TSUE dotyczyła rolnika, który od 2013 r. był zarejestrowany jako podatnik VAT. W 2003 r. i w 2015 r. nabył grunty w celu powiększenia prowadzonego gospodarstwa rolnego. Zakup gruntów nie podlegał VAT. Działki były wykorzystywane w opodatkowanej produkcji rolnej do momentu rozpoczęcia postępowania wywłaszczeniowego, później jednak rolnik wycofał się z dopłat i nie przygotował działek do zbiorów trawy. W 2017 r. otrzymał decyzję wojewody w sprawie wywłaszczenia z części gruntów w zamian za odszkodowanie. W związku z tym podatnik zapytał, czy od otrzymanego odszkodowania musi zapłacić VAT. Sam był zdania, że nie, jednak chciał jeszcze potwierdzenia organu. Ten jednak zaskoczył podatnika – uznał, że wywłaszczenie gruntu należącego do podatnika VAT w zamian za odszkodowanie jest transakcją opodatkowaną, nie można bowiem takiej transakcji zakwalifikować jako nieopodatkowane rozporządzenie majątkiem prywatnym.
… później WSA z korzyścią dla podatnika i NSA z wątpliwościami…
Sprawa trafiła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który przyznał rację podatnikowi. Sąd uznał, że podatnik nie podejmował jakichkolwiek czynności mających na celu sprzedaż działek (np. dzielił posiadane działki na mniejsze czy dokonywał ich uzbrojenia), a decyzja o wywłaszczeniu została podjęta bez jego zgody. Nie sposób więc uznać, że otrzymane odszkodowanie wiązało się z opodatkowaną działalnością rolniczą, w związku z tym również rolnik w tej sytuacji nie działał jak podatnik VAT.
Wątpliwości pojawiły się w Naczelnym Sądzie Administracyjnym, do którego wyrok WSA zaskarżył organ podatkowy. NSA postanowił zwrócić się z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości UE.
TSUE z ważnym orzeczeniem
W wyroku z 11 lipca 2024 r. TSUE przypomniał, że zakwalifikowanie transakcji jako dostawy towarów w rozumieniu dyrektywy VATwymaga spełnienia trzech kumulatywnych przesłanek:
- przeniesienie prawa własności,
- przeniesienie następuje z nakazu wydanego przez organ władzy publicznej lub w jego imieniu albo z mocy prawa,
- następuje wypłata odszkodowania.
W sprawie przedstawionej przez NSA Trybunał uznał za bezsporne zrealizowanie dwóch pierwszych przesłanek – sporne nieruchomości stały się bowiem własnością Skarbu Państwa, zaś przeniesienie własności nastąpiło na podstawie decyzji organu administracji publicznej. Spełnienie trzeciej przesłanki należy ustalić badając, czy odszkodowanie jest bezpośrednio związane z przeniesieniem prawa własności i czy jego wypłata faktycznie nastąpiła.
Dodatkowo TSUE wskazał, że istotne dla sprawy jest stwierdzenie, czy podatnik rozporządza majątkiem prywatnie, czy też jest to majątek związany z prowadzoną działalnością gospodarczą. Jednak również do sądu odsyłającego (NSA) należy ocena, czy podatnik działał w ramach zarządu majątkiem prywatnym, czy też nieruchomości były wykorzystywane w prowadzonej działalności gospodarczej.
Podsumowując, Trybunał orzekł, że art. 2 ust. 1 lit. a) w związku z art. 14 ust. 2 lit. a) dyrektywy VATnależy interpretować w ten sposób, że transakcja przeniesienia własności działek gruntu rolnego w trybie wywłaszczenia, w zamian za zapłatę odszkodowania właścicielowi tego gruntu, powinna podlegać opodatkowaniu VAT, jeżeli właściciel ten jest rolnikiem będącym podatnikiem VAT i działa w takim charakterze, nawet jeśli nie prowadzi on żadnej działalności w zakresie obrotu nieruchomościami i nie podjął żadnych działań w celu takiego przeniesienia.
Wydaje się, że wyrok TSUE może wskazać, w którą stronę będą zmierzać odtąd stanowiska zarówno organów, jak i sądów.
wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE (ósma izba) z 11 lipca 2024 r., sygn. C-182/23
