26 kwietnia 2023 r. pracownicy zyskali nowe uprawnienie do dodatkowego typu płatnego urlopu. Pracownikowi przysługuje teraz w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej, w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika.
Pracownik zachowuje wówczas prawo do połowy wynagrodzenia. Należy je ustalić na podstawie par. 5 ust. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy. Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.
Zwolnienie na wniosek pracownika
Pracownik składa wniosek. W pierwszym wniosku w danym roku decyduje o sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym tego zwolnienia.
Pracodawca musi udzielić zwolnienia od pracy na wniosek pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia.
Zwolnienie jest udzielane w wymiarze godzinowym. Jeśli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze, albo dla którego dobowa norma czasu pracy jest niższa niż 8 godzin, to ustala się je proporcjonalnie do tego wymiaru. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny.
Zmiana ta jest jednym z elementów nowelizacji kodeksu pracy wdrażającej Dyrektywę (UE) 2019/1158 z 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE (work-life balance).
Pojęcie siły wyższej
Ani dyrektywa, ani kodeks pracy, nie precyzują, czym jest siła wyższa. Pojęcie to pojawia się w kodeksie pracy, ale przede wszystkim znane jest z kodeksu cywilnego. Definicji należy szukać w orzecznictwie. Za siłę wyższą uznaje się zdarzenia nadzwyczajne, zewnętrzne, niedające się z góry przewidzieć i niemożliwe do zapobieżenia. Są nimi zwłaszcza zdarzenia o charakterze katastrofalnych działań przyrody i zdarzenia nadzwyczajne w postaci zaburzeń życia zbiorowego takich jak wojna czy zamieszki krajowe. Definicja ta nie przystaje jednak do sytuacji, o które chodzi w art. 148(1) kodeksu pracy. Przepis ten wiąże bowiem prawo do zwolnienia z pilnymi sprawami rodzinnymi spowodowanymi chorobą lub wypadkiem. Co więcej, pracownik nie musi wykazywać zaistnienia tych przyczyn, aby ze zwolnienia skorzystać. Co ważne, zwolnienie z powodu siły wyższej przysługuje także żołnierzom i funkcjonariuszom.
Podstawa prawna:
- art. 148(1) ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 1510 ze zm.)
- ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 641)
- rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 927)
